O współczuciu

Autor: Stanisław Wawrzyszkiewicz
Idee
22 lis 2021
Brak komentarzy

Gdy ludzie zorientują się, że niemal każdy człowiek cierpi, często są tym głęboko poruszeni, ale potrafią zrobić wszystko, by współczucie nie zmieniło ich dotychczasowych priorytetów. Odruchy szlachetności w plemionach i narodach wciąż zanikają, lecz zarazem potrafią objawić się nagle, zwykle dzięki przykładowi ekscentrycznej osoby.

W 1944 roku matka poety Jewtuszenki przyjechała z Syberii do Moskwy, gdzie była świadkiem przemarszu dwudziestu tysięcy niemieckich jeńców wojennych. Generałowie kroczyli wyniośle i spoglądali na ludzi z pogardą, zdecydowani zamanifestować, że wciąż uważają się za stojących wyżej od Rosjan. „Te sukinsyny są wyperfumowane!” – wrzasnął ktoś w tłumie i wszyscy zaczęli dawać upust swojej nienawiści. Kobiety z gniewem wymachiwały pięściami, a służby z trudem powstrzymały je przed napaścią na jeńców. Gdy jednak świadkowie przemarszu zobaczyli, jak żałośnie wychudzeni i obdarci są zwykli żołnierze, jak są brudni, sponiewierani i nieszczęśliwi – wielu poruszało się o kulach – w tłumie zapadła cisza. I nagle jakaś starsza kobieta przedarła się przez kordon służb i podała jednemu z żołnierzy kromkę chleba. Wówczas, w ślad za nią, ze wszystkich stron ruszyły do jeńców inne kobiety i zaczęły im wręczać jedzenie, papierosy i różne rzeczy, które miały ze sobą. Żołnierze przestali być wrogami. Stali się ludźmi. Takie spontaniczne manifestacje współczucia rzadko jednak są czymś więcej niż tylko ulotnymi tęczami na niebie. Nie zmieniają klimatu. Nie budzą pragnienia, by wysłuchać tego, co mają do powiedzenia wrogowie.

Pierwszą przeszkodę stanowi tabu zabraniające okazywania współczucia niewłaściwej osobie. Konfucjusz zalecał, by najbardziej kochać ojca, w drugiej kolejności pozostałych członków rodziny, a w dalszej innych ludzi. Postawę Konfucjusza przyjęto na całym świecie.

Nie ma danych statystycznych, dzięki którym moglibyśmy wiedzieć, jak często obcy przychodzą z pomocą chorym i przeżywającym zmartwienie, nie oczekując w zamian żadnej zapłaty, lecz robiąc to po prostu dlatego, że są poruszeni cudzym cierpieniem. Gdyby takie statystyki istniały, prawdopodobnie wiele cywilizacji wydałoby się ludziom mniej wspaniałymi, niż sugerują ich pomniki. Ale jest możliwe prześledzenie wzrostu i spadku współczucia dzięki opisowi sposobów pielęgnowania chorych w różnych okresach. Tu pojawia się druga przeszkoda na drodze do okazywania współczucia obcym – lęk przed chorobą, zniekształceniem ciała i wszelkiego rodzaju kalectwem.

W dawnych czasach szpitale wznoszono z myślą o biednych i sierotach, wyłączając chorych psychicznie, epileptyków, chorych nieuleczalnie i cierpiących na przypadłości „poniżające” czyli przenoszone drogą płciową. Asyryjczycy – a za nimi ludzie wszystkich innych cywilizacji – upowszechnili opinię, że choroba jest karą za grzechy i może zostać wyleczona jedynie dzięki pokucie lub magii. Dlatego nie darzono specjalnym szacunkiem osób zajmujących się chorymi, co zwykle robiły wdowy, kobiety upadłe i bezrobotne chłopki. Pielęgniarkom często nie płacono za ich pracę, zapewniano im tylko dach nad głową i wyżywienie, traktując je jak służące. Kodeks cesarza Teodozjusza II (z 438 roku) zabraniał pielęgniarkom chodzenia do teatru, z powodu ich „bezwstydności, ordynarności i gwałtowności”.

Później pojawiali się święci, którzy heroicznie pielęgnując chorych uważali to za swoją pokutę. W ten sposób, nieświadomie, stworzyli kolejną przeszkodę dla współczucia, ponieważ nie każdy człowiek, nawet najbardziej wrażliwy na ludzkie cierpienie, chce zostać męczennikiem.

Dopiero w 1633 roku założono we Francji zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia, w którym ukształtował się, obejmując swym wpływem Europę i Amerykę, archetyp świeckiej pielęgniarki, wielkodusznej i serdecznej. Nie żyły w klasztorach i nie poszukiwały świętości w medytacji. Ubrane w swe regionalne stroje przemierzały Francję, a następnie inne kraje, niosąc realną pomoc oraz pocieszenie biednym i chorym. W duchu Sióstr Miłosierdzia Florence Nightingale lubiła powtarzać: „Nie możesz okazać się dobrą pielęgniarką, jeśli nie jesteś dobrym człowiekiem.”

Współcześnie cały świat podziwia niemal nadludzką życzliwość pielęgniarek wobec pacjentów, a mimo to przeżywają one frustrację głębszą niż kiedykolwiek. Stanowi ono rezultat nie tylko niskich zarobków, ile poczucia, że nie mogą zapewnić swoim pacjentom takiej opieki, jak by chciały.

To, iż tyle osób decyduje się zostać pielęgniarkami i pielęgniarzami, nawet jeśli warunki pracy są ciężkie, dowodzi, że współczucie jest jak ogień, którego nie można ugasić, bez względu na to, czym się go gasi.

„Nie miej urazy do żadnego stworzenia” – to przykazanie hinduskiego boga Kryszny. Budda i Chrystus dowiedli swoim życiem, że można okazywać współczucie nawet tym, którzy wyrządzają nam krzywdę. W judaizmie zawarty jest przekaz, że zemsta nie przynosi zadowolenia, a w islamie Bóg jest miłosierny i współczujący.

Te wzniosłe nawoływania odnoszą ograniczony skutek, gdyż większość wiernych uporczywie zawęża je do wskazań służących zbawieniu ich dusz i bardziej niż samym okazywaniem współczucia interesuje się otrzymaniem w przyszłym życiu nagrody za nie. Wierni rzadko postrzegają współczucie jako ten element ich religii, który zapewni im uznanie niewiernych. Stosunki pomiędzy ofiarodawcami i odbiorcami pomocy niezmiennie są dwuznaczne.

Aktualnie, za sprawą psychologii, stają się możliwe inne rodzaje stosunków. Jak się obecnie przypuszcza, agresywnych wrogów inspiruje do działania w takim samym stopniu strach i złość. Tak więc założenie, że każdy jest w istocie egoistą, wydaje się obecnie zbytnim uproszczeniem. Dostrzeżono, jak złożone i nieprzejrzyste są procesy umysłowe, a u wrogów odkryto te same utajone pasje, tyle że skierowane na osiągniecie przeciwnych celów. Fanatyków, należących do nieprzyjaznych, zwalczających się obozów wiele ze sobą łączy, a wrogowie, trwając po przeciwnych stronach barykady, mają sobie dużo do powiedzenia. Obecnie ludzie potrafią znaleźć powody, by okazywać współczucie tym, którzy popełnili jakieś idiotyczne czy nawet straszne przestępstwa.

Wbrew temu, co często w różnych miejscach się sugeruje, że ludzie nadal są tak samo okrutni i nieczuli jak wcześniej, nie ma wątpliwości, iż coraz silniejszy jest zwrot przeciw wszelkim formom okrucieństwa. Współczucie jest wschodzącą gwiazdą na niebie uczuć, choć czasami zasłaniają ją inne. Ale wzejdzie tylko wtedy, gdy ludzie rozstrzygną, czy nadal odpowiada im tradycyjne podejście do współczucia, to znaczy pomaganie innym po to, by mieć czyste sumienie (nie ma potrzeby rozmawiać z nimi, wystarczy coś dać), czy też podejście nowe, sugerujące poznawanie innych i dążenie do wzajemnego zrozumienia. W świecie, w którym wszystkim przyznaje się taką samą godność, manifestacja współczucia musi polegać na tym, że WSZYSCY przyczyniają się do wspólnego dobra, że „dawca” i „biorca” tego uczucia słuchają siebie nawzajem. Jeśli w jakimś stopniu to nie występuje, trzeba uznać je za zmarnowane.

Brak komentarzy

Zostaw swój komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *